Η Μεθοδολογία μου
Ερευνητικό Ερώτημα
Ως κάτοικος και φοιτήτρια στη Θεσσαλονίκη και μετά από αρκετές επισκέψεις μου στη Βέροια συνειδητοποίησα την ύπαρξη του έντονου εβραϊκού στοιχείο των δύο πόλεων και την άγνωστη σε πολλούς ιστορία του. Αποφάσισα να αναλάβω ως θέμα τη μελέτη της και τη σύγκριση των εβραϊκών μνημείων στις δύο αυτές πόλεις. Πιο συγκεκριμένα, μέσα στο πλαίσιο της θεματικής Η μνήμη και η Πόλη το βασικό ερευνητικό ερώτημα που κλήθηκα να απαντήσω είναι:
Ποια είναι σήμερα η σημασία των εβραϊκών μνημείων στη Θεσσαλονίκη και τη Βέροια και κατά πόσο συμβάλλουν στην διατήρηση της συλλογικής μνήμης του Ολοκαυτώματος;
Προκειμένου να απαντήσω στο κεντρικό μου ερευνητικό ερώτημα, έθεσα στον εαυτό μου άλλα επιμέρους υπο-ερωτήματα όπως: Σώζονται τα εβραϊκά μνημεία στο σύγχρονο αστικό τοπίο; Αν σώζονται, ποια μορφή έχουν σήμερα; Πώς αυτά μαρτυρούν την ιστορία του τόπου τους; Ποιες οι ομοιότητες και διαφορές στα εβραϊκά μνημεία μεταξύ Βέροιας – Θεσσαλονίκης; Ποια η σημασία τους για τους ανθρώπους της γενιάς μου;
Πεδίο Έρευνας
Το πεδίο της έρευνας επικεντρώνεται στα εβραϊκά νεκροταφεία και τις Συναγωγές των δύο πόλεων. Επέλεξα αυτές τις δύο συγκεκριμένες κατηγορίες μνημείων, επειδή αποτελούσαν σημαντικούς τόπους τόσο για την εβραϊκή κοινότητα, όσο και για τον πληθυσμό της υπόλοιπης πόλης στις προπολεμικές κοινωνίες. Δεν αποτελούν απλά νεωτερικά μνημεία, αντίθετα, οι τόποι αυτοί μεταφέρουν ειδικό ιστορικό βάρος, ως σημεία ορόσημα για την εβραϊκή κοινότητα πριν το Ολοκαύτωμα. Στόχος μου λοιπόν ήταν να διερευνήσω αν αυτοί οι τόποι εξακολουθούν ως σήμερα να διατηρούν την αξία που είχαν κάποτε ή αν έσβησαν μαζί με τους ανθρώπους τους.
Όσον αφορά στη Βέροια, μελέτησα το μνημείο του Ολοκαυτώματος, το οποίο βρίσκεται στο σημείο του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου της πόλης και την παλιά Συναγωγή στην εβραϊκή συνοικία, Μπαρμπούτα. Στη Θεσσαλονίκη περιόρισα τη μελέτη μου, σε μία Συναγωγή, τη Συναγωγή των Μοναστηριωτών, καθώς είναι η μόνη προπολεμική συναγωγή που διατηρείται σήμερα ως κτήριο. Επιπλέον, στο εσωτερικό της διαθέτει ορισμένα εκθέματα, κάτι που την καθιστά μνημείο πέρα από ένα σύγχρονο χώρο λατρείας, καθώς λειτουργεί ως σήμερα.
Μεθοδολογικά εργαλεία
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε την περίοδο του χειμερινού ακαδημαϊκού εξαμήνου (Οκτώβριος 2020 - Ιανουάριος 2021). Κατά την διεξαγωγή της αντιμετώπισα αρκετά προβλήματα εξαιτίας της πανδημίας του COVID-19 και τον περιορισμό των μετακινήσεων. Ωστόσο, μέσω των εργαλείων που χρησιμοποίησα κατάφερα να τη φέρω εις πέρας.
Συγκεκριμένα, τα μεθοδολογικά μου εργαλεία ήταν τα εξής:
Επιτόπια εθνογραφική έρευνα
Παρατήρηση
Φωτογραφία
Εθνογραφικό ημερολόγιο
Βιβλιογραφική έρευνα
Ερωτηματολόγιο
Το κύριο εργαλείο της έρευνάς μου ήταν η επιτόπια εθνογραφική έρευνα, με έμφαση στη μέθοδο της παρατήρησης και της φωτογραφίας. Μέσω της οπτικής ανθρωπολογίας, θέλησα να εστιάσω στους μνημειακούς τόπους, που συχνά αγνοούμε στις σύγχρονες πόλεις, και να παραθέσω μερικά στιγμιότυπα τους στο σήμερα. Οι φωτογραφίες που τράβηξα, έπειτα από επισκέψεις μου στα πεδία, έχουν ως αρχικό στόχο να αναπαραστήσουν και να κάνουν κατανοητή τη σημασία των μνημείων αλλά παράλληλα να θέσουν προβληματισμούς όπως: κατά πόσο είναι ορατά ή αόρατα για τις τοπικές κοινωνίες; Προκειμένου να ενισχύσω τον προβληματισμό αυτό επέλεξα να παρουσιάσω το φωτογραφικό υλικό σε ασπρόμαυρη μορφή, συμβολίζοντας έτσι τον αποχρωματισμό της μνήμης του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη και στη Βέροια.
Μελέτησα, επίσης, υλικό σχετικό με την οπτική Ανθρωπολογία και τη φωτογραφία, ως εργαλείο της Εθνογραφίας, αλλά και μελέτες ανθρωπολόγων της αναλυτικής κατηγορίας μου, για την πληρέστερη κατανόηση της σημασία των μνημείων. Επιπλέον, μελέτησα και ιστορική βιβλιογραφία ως υποστηρικτικό υλικό, ώστε να ανακαλύψω το παρελθόν των τόπων αυτών.
Τέλος, προκειμένου να απαντήσω με μεγαλύτερη ασφάλεια στο ερευνητικό μου ερώτημα, αποφάσισα να διεξάγω και μια μικρή έρευνα με τη μορφή ερωτηματολογίου. Το δείγμα της έρευνας ήταν νέοι μεταξύ 18-25 ετών από τη Βέροια και τη Θεσσαλονίκη. Οι ερωτήσεις στόχευαν στο να αναδείξουν κατά πόσο οι νέοι γνωρίζουν την ύπαρξη και την ιστορία των εβραϊκών μνημείων του τόπου τους αλλά και κατά πόσο θεωρούν ότι αυτά συμβάλλουν στη διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος.
Βιβλιογραφία
Καλαντζής, Κ. (2012) Οπτικός πολιτισμός και ανθρωπολογία. Στο Υλικός Πολιτισμός: Η Ανθρωπολογία στη Χώρα των Πραγμάτων, Ε. Γιαλούρη (επιμ.), Αλεξάνδρεια. Ανακτήθηκε απόhttps://www.researchgate.net/profile/Konstantinos_Kalantzis/publication/281678722_2012_Visual_Culture_and_Anthropology_in_Material_Culture_Anthropology_in_Thingland_E_Yalouri_ed_pp171-213_Athens_Alexandreia_in_Greek/links/55fbd6ad08ae07629e07c435.pdf
Caldarola, V. 1985 “Visual Contexts: A Photographic Research Method in Anthropology.” Studies in Visual Communication 11(3):33–53. Ανακτήθηκε από https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1290&context=svc
Banks, M. Visual Anthropology. Discover Anthropology. Ανακτήθηκε από https://discoveranthropology.org.uk/about-anthropology/specialist-areas/visual-anthropology.html?fbclid=IwAR2Dh4EdGUnmBP02bf7f18C_GQzGxtKrOfgaEXnNChaIRciaqaTHVY2clyU