Προκειμένου να δώσω μια πιο σαφή απάντηση στο ερευνητικό μου ερώτημα, για τη σημασία των εβραϊκών μνημείων εντός του αστικού τοπίου και τη συμβολή τους στη διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος, αλλά και για να συγκρίνω ασφαλέστερα τη Βέροια και τη Θεσσαλονίκη μεταξύ τους, διεξήγαγα επίσης μια μικρή έρευνα με τη μορφή ερωτηματολογίου.
Το δείγμα της έρευνας ήταν νέοι φοιτητές μεταξύ 18-25 ετών από τη Βέροια και τη Θεσσαλονίκη. Επέλεξα τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα γιατί μου ήταν αρχικά πιο εύκολα προσβάσιμη, επιπλέον όμως γιατί οι νέοι είναι μια κοινωνική ομάδα που έχει έντονη παρουσία στη πόλη, είναι δραστήρια και έχει πρόσβαση στο μνημείο του Ολοκαυτώματος στο ΑΠΘ. Επιπλέον μέσω των νέων μου ήταν πιο εύκολο να βρω απάντηση στο κατά πόσο η ίδια η πόλη εντάσσει τα μνημεία αυτά στα εκπαιδευτικά της προγράμματα μέσω του σχολείου ή του Πανεπιστημίου.
Το δείγμα μου ήταν συνολικά 40 άτομα, είκοσι κάτοικοι Θεσσαλονίκη και είκοσι Βέροιας. Φρόντισα επίσης το δείγμα μου είναι σταθμισμένο και ως προς το φύλο. Έτσι, το 50% των ερωτηθέντων ήταν γυναίκες και το 50% άντρες. Στα αποτελέσματα ωστόσο δεν παρατηρήθηκε κάποια αξιοσημείωτη απόκλιση μεταξύ των δύο φύλων.
Οι ερωτήσεις στόχευαν στο να αναδείξουν κατά πόσο οι νέοι γνωρίζουν την ύπαρξη και την ιστορία των εβραϊκών μνημείων του τόπου τους, αλλά και κατά πόσο θεωρούν ότι αυτά συμβάλλουν στη διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος. Τα μνημεία για τα οποία ρωτήθηκαν ήταν: στη Βέροια η Συναγωγή και το μνημείο του Ολοκαυτώματος στη θέση του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου, ενώ στη Θεσσαλονίκη, η Συναγωγή Μοναστηριωτών και το μνημείο του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου στο ΑΠΘ.
Τα αποτελέσματα της έρευνας, θα μπορούσα να πω με σιγουριά, ότι παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Παρά το γεγονός ότι οι νέοι φαίνεται να εκτιμούν την σημασία των μνημείων για τη διατήρηση της μνήμης, οι γνώσεις τους για αυτά στην πράξη είναι λίγες. Ιδιαίτερα μεγάλη είναι επίσης η απόσταση των απαντήσεων μεταξύ των νέων των δύο πόλεων.
Η πρώτη, εισαγωγική ερώτηση του ερωτηματολογίου αφορούσε τα κύρια μέσα που κάνουν τους νέους να θυμούνται το Ολοκαύτωμα. Στην ερώτηση αυτή οι απαντήσεις ήταν αρκετά κοντά ανάμεσα στις δύο πόλεις. Σύμφωνα με το διάγραμμα το σχολείο και το πανεπιστήμιο, οι ταινίες και τα βιβλία είναι τα κύρια μέσα που συμβάλουν στη μνήμη του Ολοκαυτώματος. Τα μνημεία, αθροιστικά στις δύο πόλεις, έρχονταιτέταρτα, μαζί με την επιλογή «Συζητήσεις με φιλικά ή συγγενικά πρόσωπα». Σημαντικό είναι εδώ να υπογραμμίσουμε ότι ένα από τα μέσα τα οποία επέλεξαν δύο ερωτηθέντες στη Θεσσαλονίκη είναι τα Αντισημιτικά επεισόδια/ Βεβηλώσεις.
Η επόμενη ερώτηση είχε σκοπό να προσδιορίσει το κατά πόσο τα μνημεία μιας πόλης συμβάλλουν στη διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος. Εδώ τα αποτελέσματα θα μπορούσαμε να τα κρίνουμε ως αισιόδοξα, αφού, συνολικά στις δύο πόλεις, το 25% των ερωτηθέντων εκτιμά ότι τα μνημεία συμβάλλουν πολύ στη διατήρηση της μνήμης, το 50% αρκετά, το 22,5% λίγο και μόλις το 2,5% καθόλου.
Πέρα όμως από την άποψή που έχουν οι νέοι για τα μνημεία, ποια είναι στη πραγματικότητα τους;
Μνημεία Ολοκαυτώματος
Σ’ αυτό το σημείο οι απαντήσεις μεταξύ Βέροιας και Θεσσαλονίκης αρχίζουν να διαφοροποιούνται σημαντικά. Αρχικά όσον αφορά τα μνημεία των παλιών νεκροταφείων, στη Θεσσαλονίκη το 70% των ερωτηθέντων απάντησε πως δε γνωρίζει καν την ύπαρξη του μνημείου στο ΑΠΘ. Ακόμα πιο σημαντικό είναι όμως να αναφέρουμε πως στη Θεσσαλονίκη, κανένας από τους 20 φοιτητές που ρωτήθηκαν δεν έχει επισκεφθεί ποτέ το μνημείο και μόνο ένας συμπλήρωσε λίγα λόγια για την ιστορία του.
Αντίθετα, στη Βέροια το ποσοστό αντιστρέφεται, καθώς το 95% απάντησε θετικά, όταν ρωτήθηκε αν γνωρίζει το μνημείο του Ολοκαυτώματος στη θέση του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου και μόνο 4 δεν το έχουν επισκεφθεί. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτό έπαιξαν τα σχολεία της πόλης, καθώς η αφορμή της επίσκεψης, για το 56% όσων απάντησαν θετικά στην προηγούμενη ερώτηση, ήταν το σχολείο. Ακολουθούν ως αφορμές το προσωπικό ενδιαφέρον (25%), η οικογένεια (12,5%) και ο τυχαίος περίπατος (6,5%). Ωστόσο, παρά τα θετικά αυτά ποσοστά, όταν οι νέοι κλήθηκαν να σημειώσουν κάποια πληροφορία για το μνημείο, μόνο δύο απάντησαν.
Συναγωγές
Όσον αφορά τις δύο συναγωγές, οι νέοι της Βέροιας έδωσαν απαντήσεις αρκετά κοντά με εκείνες για το μνημείο στο παλιό εβραϊκό νεκροταφείο. Το 80% των ερωτηθέντων έχει επισκεφθεί τη Συναγωγή, ενώ από το υπόλοιπο 20% οι μισοί δεν γνωρίζουν την ύπαρξη της. Κύριες αφορμές της επίσκεψης ήταν και πάλι, με ποσοστό 40% το καθένα, το σχολείο και το προσωπικό ενδιαφέρον του κάθε ατόμου. Ακολουθούν η οικογένεια, η παρακολούθηση εκδήλωσης και ο τυχαίος περίπατος (συμπληρωμένο στο «Άλλο»). Και πάλι όμως, παρά τα μεγάλα ποσοστά στην επισκεψιμότητα, μόνο δύο από τα είκοσι άτομα δήλωσαν ότι γνωρίζουν κάτι για τη Συναγωγή.
Αντίθετα, στη Θεσσαλονίκη υπάρχει μια βελτιωμένη εικόνα όσον αφορά τη Συναγωγή Μοναστηριωτών, σε σχέση με το μνημείο του νεκροταφείου στο ΑΠΘ, η απόσταση με τη Βέροια ωστόσο παραμένει μεγάλη. Το 45% των νέων απάντησε πως γνωρίζει την ύπαρξή της, αλλά μόνο το 20%, το αντίστροφο δηλαδή από τη Βέροια, την έχει επισκεφθεί. Οι δύο την επισκέφθηκαν με το σχολείο, ένας από προσωπικό ενδιαφέρον και ένας συμπλήρωσε «Άλλο: Openhouse». Ωστόσο, στις δύο μόνο απαντήσεις που έλαβα στην ερώτηση για το τι γνωρίζουν τα άτομα για την ιστορία της Συναγωγής, δεν έλαβα καμία σωστή απάντηση.
Συνολικά, όσον αφορά την εικόνα των νέων για τα μνημεία που έχουν στο τόπο τους βλέπουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία θεωρεί πως αυτά συμβάλλουν θετικά στο να θυμάται και να εκπαιδεύεται η τοπική κοινωνία σχετικά με το Ολοκαύτωμα.
Βέροια
Θεσσαλονίκη
Παρά όμως τη θετική εικόνα που αφήνουν τα τελευταία πορίσματα της έρευνας, η γενική εικόνα, όπως προκύπτει από τα παραπάνω, δεν φαίνεται να είναι καθόλου αισιόδοξη. Αν και οι νέοι εκτιμούν την αξία των μνημείων και αξιολογούν θετικά την ύπαρξη τους στο αστικό τοπίο για τη διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος, οι γνώσεις τους για αυτά είναι άκρως περιορισμένες. Προβληματισμούς επίσης προκαλεί η μεγάλη απόκλιση μεταξύ της Βέροιας και της Θεσσαλονίκης.
Ποιος είναι λοιπόν στην πραγματικότητα ο ρόλος των μνημείων στις παραπάνω πόλεις; Τι καθιστά ένα μνημείο ορατό ή αόρατο; Και πως μπορούμε να αξιοποιήσουμε στο μέγιστο την αξία του κάθε μνημείου;
Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα βρίσκονται στο παρακάτω άρθρο: