Η Συναγωγή των Μοναστηριωτών στη Θεσσαλονίκη οικοδομήθηκε το 1925, με δωρεά της Ίντας Αροέστη, στη μνήμη του συζύγου της Ισαάκ, και ξεκίνησε τη λειτουργία της δύο χρόνια αργότερα. Στην οικοδόμηση συνεισέφεραν οικονομικά επίσης Εβραίοι που μετανάστευσαν στη πόλη μετά τους βαλκανικούς πολέμους από την πόλη Μπίτολα (Μοναστήρι), απ’ όπου πήρε και το όνομά της. Βρίσκεται στην οδό Συγγρού 35, κοντά στην πλατεία Αντιγονιδών.
Εξωτερικά η Συναγωγή περικλείεται από άλλα σύγχρονα κτήρια, είναι πλέον ένα μέρος του σύγχρονου πολεοδομικού σχεδίου. Παρ’ όλα αυτά, όταν κάποιος περνά από την οδό Συγγρού, αναγνωρίζει μάλλον με ευκολία την ξεχωριστή όψη της και βλέπει την ενημερωτική πινακίδα του Δήμου, που δίνει πληροφορίες για το μνημείο. Η κύρια πρόσοψη έχει βυζαντινές και ανατολίτικες επιρροές, ενώ στο αέτωμα της οροφής υπάρχουν δύο μαρμάρινες πλάκες, με τις δέκα εντολές του Μωυσή. Η Συναγωγή δεν έχει προαύλιο χώρο μπροστά της, αλλά μόλις δύο χρόνια νωρίτερα έγινε η ανάπλαση του κοντινού περιβάλλοντα χώρου.
Εσωτερικά, το κτήριο έχει δύο ορόφους. Αφού περάσει κανείς την είσοδο της Συναγωγής, στα δεξιά του βλέπει την είσοδο ενός μουσειακού-εκθεσιακού χώρου, που στεγάζει θρησκευτικά και ιστορικά εβραϊκά κειμήλια, ενώ στους τοίχους βρίσκεται αναρτημένη σε ταμπλό η ιστορία του κτηρίου. Στα αριστερά της εισόδου βρίσκεται η σκάλα που οδηγεί στον δεύτερο όροφο, ο οποίος αποτελείται από τον γυναικωνίτη (Εζράτ Νασίμ) και κάποιους βοηθητικούς χώρους. Στο κέντρο του ισογείου είναι η υποβλητική κύρια αίθουσα λατρείας, με τον μαρμάρινο διάκοσμο και τα πολύχρωμα βιτρό στα παράθυρα.
Στο κέντρο της οροφής δεσπόζει ένας εντυπωσιακός πολυέλαιος, με μια ιστορία χαρακτηριστική για την αντιμετώπιση της κοινότητας στην πόλη. Ο πολυέλαιος άνηκε προπολεμικά στην Συναγωγή Σαρφατή, η οποία κατά τη γερμανική κατοχή λεηλατήθηκε. Ο ιερέας της γειτονικής εκκλησίας της Αναλήψεως βρήκε την ευκαιρία να αφαιρέσει τον πολυέλαιο και να τον τοποθετήσει στον ορθόδοξο ναό. Μετά την επιστροφή των εβραίων επιζώντων στην πόλη, ο πολυέλαιος ζητήθηκε πίσω από την κοινότητα. Ωστόσο, ο ιερέας της Αναλήψεως αρχικά αρνήθηκε και τελικά τον επέστρεψε αφού έλαβε χρηματικό αντάλλαγμα.
Η Συναγωγή των Μοναστηριωτών είναι η μόνη προπολεμική που διασώζεται σήμερα και μια από τις τρεις που βρίσκονται σε λειτουργία στη Θεσσαλονίκη. Ωστόσο, στην πόλη υπήρχαν κάποτε σχεδόν πενήντα Συναγωγές. Πολλές από αυτές καταστράφηκαν στη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, ενώ μετά το Ολοκαύτωμα και την κατοχή στην πόλη απέμειναν μόλις δύο. Ο λόγος που διασώθηκε η Συναγωγή Μοναστηριωτών από τους Γερμανούς ήταν γιατί χρησιμοποιήθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό ως αποθήκη.
Μετά την απελευθέρωση, η Συναγωγή αποτέλεσε το κέντρο των Εβραίων που διασώθηκαν και επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη. Ήταν ο τόπος που η ισραηλιτική κοινότητα της πόλης αναδιοργανώθηκε. Ήταν ο πυρήνας της κοινότητας μετά το Ολοκαύτωμα.
Το 1978 η Συναγωγή υπέστη σοβαρές καταστροφές από τον μεγάλο σεισμό της Θεσσαλονίκης και σταμάτησε τη λειτουργία της προσωρινά μέχρι την αναστήλωσή της. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 2014, ξεκίνησε το έργο της συντήρησης και αναπαλαίωσης του κτηρίου, με τη χρηματοδότηση του Γερμανικού κράτους. Στόχος αυτής της κίνησης ήταν να δοθεί στο κτήριο η σημασία που του αρμόζει, να αποτελέσει δηλαδή ένα σημείο αναφοράς, που θα αναδεικνύει την πολυπολιτισμική ταυτότητα και την ιστορία της πόλης. Έτσι, τον Μάιο του 2016, η Συναγωγή ξεκίνησε να λειτουργεί, αυτή τη φορά ως θρησκευτικός αλλά και μουσειακός χώρος, χαρίζοντας και πάλι στη Θεσσαλονίκη και την εβραϊκή κοινότητα ένα σημαντικό κομμάτι πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς.
Για να δείτε φωτογραφίες του μνημείου πατήστε εδώ
Βιβλιογραφία
Jewish Legacy in Thessaloniki Mobile App. Συναγωγή Μοναστηριωτών. Ανακτήθηκε από http://thessalonikijewishlegacy.com/monastiriotonSynagDescriptionEL.html
Parallaxi. (2016, Μάιος 13). Η ιστορική συναγωγή λάμπει ξανά. Ανακτήθηκε από https://parallaximag.gr/thessaloniki/istoriki-sinagogi
Τζήμου, Κ. (2016, Μάιος 15). Μια ανακαινισμένη συναγωγή με βαθιές ρίζες. Parallaxi Magazine. Ανακτήθηκε από https://parallaximag.gr/thessaloniki/%EF%BB%BF-mia-anakenismeni-sinagogi-me-vathies-rizes
Χριστοφορίδου, Σ. (2017, Ιανουαρίου 27). Η λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών στη Θεσσαλονίκη. Inside story. Ανακτήθηκε από https://insidestory.gr/article/leilasia-evraikon-perioysion-thessaloniki?token=VJ4288B4DP